Θέμα: Ενεργοί Γαλαξίες και Γκρουπ Γαλαξιών

Στους γαλαξίες αρέσει να βρίσκονται σε ομάδες, με μερικούς ή δεκάδες γαλαξίες. Κάποιοι από αυτούς τους γαλαξίες, οι ενεργοί, έχουν μια ενεργή υπερμεγέθη μαύρη τρύπα, που απελευθερώνει τεράστια ποσά ενέργειας στο περιβάλλον και έτσι επηρεάζει τον γαλαξία στον οποίο βρίσκεται, μειώνει το ρυθμό που δημιουργούνται αστέρια και επηρεάζει και το περιβάλλον, την ομάδα των γαλαξιών στην οποία ανήκει. Κάποιοι είναι μη ενεργοί και απλά έχουν αστρογένεση. Διεθνείς επιστήμονες με επικεφαλής την Δρ Ελένη Βαρδουλάκη του ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ, μελέτησαν ομάδες γαλαξιών στο πεδίο COSMOS, όταν το Σύμπαν ήταν ~2.5 μέχρι ~12.4 δισεκατομμυρίων ετών (το Σύμπαν τώρα είναι περίπου 14 δισεκατομμυρίων ετών). Βρήκαν ότι σε ομάδες γαλαξιών πάνω από μια συγκεκριμένη μάζα, όταν το Σύμπαν είχε ηλικία ~ 3 δισεκατομμυρίων ετών, υπάρχει χαμηλή συχνότητα εμφάνισης ενεργών γαλαξιών. Αυτό υποδηλώνει ότι ο τρόπος με τον οποίο σχηματίζονται οι ομάδες γαλαξιών στο εγγύς Σύμπαν είναι διαφορετικός από αυτόν στο μακρινό Σύμπαν. Οι πιο μαζικές ομάδες γαλαξιών άρχισαν να σχηματίζονται πιο πρόσφατα. Τα αποτελέσματα αυτά είναι πολύ σημαντικά για τη μελέτη της εξέλιξης των γαλαξιών και το πως οι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες επηρεάζουν το γαλαξία και το περιβάλλον τους. Η μελέτη τους με τίτλο “The evolution of the radio luminosity function of group galaxies in COSMOS”, που θα δημοσιευτεί από το Astronomy and Astrophysics, μπορεί να βρεθεί στον σύνδεσμο: https://ui.adsabs.harvard.edu/…/2022arXiv22040…/abstract.

Το ξέρατε όμως ότι στο πρώιμο Σύμπαν, ένα μεγάλο μέρος των υπερμεγέθων μελανών οπών είναι κρυμμένο σε τεράστιες ποσότητες σκόνης; Επιστήμονες του ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ (Πουλιάσης, Ruiz, Γεωργαντόπουλος, Κουλουρίδης) και συνεργάτες τους από το XMM-XXL consortium στην Γαλλία, το τηλεσκόπιο Subaru στην Ιαπωνία και το πανεπιστήμιο της Μπολόνια μελέτησαν το μεγαλύτερο δείγμα, μέχρι στιγμής (>600) ενεργών γαλαξιακών πυρήνων (δηλαδή υπερμεγέθεις μελανές οπές στα κέντρα των γαλαξιών) όταν το σύμπαν είχε ηλικία μικρότερη από 2 δισεκατομμυρία χρόνια. Βρήκαν ότι η σκόνη που κρύβει τους ενεργούς πυρήνες προέρχεται τόσο από την περιοχή κοντά στη μελανή οπή αλλά και από το διαστρικό μέσο των γαλαξιών που τις φιλοξενούν. Επίσης βρήκαν ότι ότι ο πληθυσμός αυτών των μελανών οπών που επιλέχθηκε στις ακτίνες Χ διαφέρει από αυτόν που επιλέχθηκε από το διαστημικό τηλεσκόπιο JWST (στο υπέρυθρο). Αυτό οφείλεται σε διαφορές στις ιδιότητες των ίδιων των μελανών οπών αλλά και των γαλαξιών-ξενιστών, όπως η συνολική αστρική μάζα του γαλαξία. Η εργασία τους στο επιστημονικό περιοδικό A&A με τίτλο “Active galactic nucleus X-ray luminosity function and absorption function in the Early Universe (3 ≤ z ≤ 6)” μπορεί να βρεθεί στοθς σύνδεσμους https://arxiv.org/abs/2401.1351 και https://www.aanda.org/…/2024/05/aa48479-23/aa48479-23.html.

Θέμα: Υπολείμματα Υπερκαινοφανών Εκρήξεων

Τα άστρα μεγάλης μάζας τελειώνουν τη ζωή τους βίαια και καταστροφικά μέσω μιας γιγάντιας έκρηξης η οποία τα διαλύει κυριολεκτικά στο αέρα. Η έκρηξη αυτή ονομάζεται υπερκαινοφανής έκρηξη (supernova). Όλα τα σωθικά του άστρου εκτινάσσονται με τρομακτικές ταχύτητες στο μεσοδιάστημα σχηματίζοντας ένα νεφέλωμα το επονομαζόμενο υπόλειμμα της υπερκαινοφανούς έκρηξης (supernova remnant). Μία ομάδα ερευνητών (Alexandros Chiotellis, Emmanouil Zapartas and Dominique M.-A. Meyer) με επικεφαλής τον Δρ. Α. Χιωτέλλη του ΙΑΑΔΕΤ/Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών εξήγησε το μηχανισμό δημιουργίας και τη φύση μίας ειδικής και μυστήριας κατηγορίας υπολειμμάτων υπερκαινοφανών εκρήξεων τα λεγόμενα “μεικτής μορφολογίας”. Πραγματοποιώντας υδροδυναμικές προσομοιώσεις συνέδεσε τη μυστήρια φύση τους με την εξέλιξη του άστρου-προγενήτορα το οποίο πριν πεθάνει βρισκόταν στη φάση των κόκκινων υπεργιγάντων. Η δημοσίευση τους με τίτλο “On the origin of mixed morphology supernova remnants: Linking their properties to the evolution of a red supergiant progenitor star”, μπορεί να βρεθεί στον σύνδεσμο: https://ui.adsabs.harvard.edu/…/2024arXiv24031…/abstract

Θέμα: Πλανητικά Νεφελώματα στις τρεις διαστάσεις

“Πλανητικό Νεφέλωμα” είναι το νεφέλωμα που δημιουργείται όταν αστέρια μεσαίας μάζας εκτινάσσουν στο διάστημα τα εξωτερικά τους στρώματα μέσω διαδοχικών εκρήξεων, καθώς πλησιάζουν στο τέλος τής ζωής τους. Στην παρούσα δημοσίευση, ερευνητές του ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ, παρουσιάζουν την τρισδιάστατη (3Δ) μορφο-κινηματική μοντελοποίηση ενός τέτοιου Πλανητικού Νεφελώματος, του NGC 2818 όπου, για πρώτη φορά, φάσματα υψηλής ανάλυσης (echelle data) συνδυάστηκαν με τρισδιάστατη απεικόνιση φασμάτων (IFU data). Από τα βασικά αποτελέσματα της έρευνας είναι ότι, η γενική μορφολογία τού NGC 2818 είναι διπολική, “σπασμένη” όμως στα άκρα της από jets και συσσωματώματα ύλης που εκτινάχθηκαν σε μεταγενέστερο στάδιο της ζωής τού αστεριού. Οι ταχύτητες των δομών του φτάνουν τα 200 km/sec, ενώ όλο το νεφέλωμα περιβάλλεται από μία πολύ αμυδρή αέρια σφαίρα που ονομάζεται “άλως”, και που παρουσιάζεται για πρώτη φορά μέσα από τα παρατηρησιακά δεδομένα της παρούσας έρευνας. Η δημοσίευση των Σοφία Δερλώπα (ΙΑΑΔΕΤ), Σταύρου Άκρα (ΙΑΑΔΕΤ), Πάνο Μπούμη (ΙΑΑΔΕΤ) και συνεργατών με τίτλο “Planetary Nebula NGC 2818: Revealing its complex 3D morphology” μπορεί να βρεθεί στον σύνδεσμο: https://academic.oup.com/mnras/article/530/3/3327/7645473…